MANİYERİZM
HAZIRLAYAN:RASİM SOYLU
El greco: The Spoliation, 1577
16 yy. Sanat akımıdır. Geç dönem Rönesans akımıda denilebilir. Raphael ve Michalencelo gibi büyük ustaların tarzlarını devam ettiren ressamlara tarzcı anlamında maniyerist denmiştir. Maniyerist ressamlar daha çok kilise mimarisinin süslenmesi veya resimlenmesi amacı güden ikonografik İncil ve Tevrat kıssalarının tasvirlerinden oluşan resimler yapmışlardır. Yüksek Rönesans ustalarının geç tarihli yapıtlarında başka bir akımın detayları dikkat çeker. Bu akımın etkileri yoğun olarak 16. Yüzyılın ilk yarısında görülür. Mannierism, Yüksek Rönesans'ın içinden doğan bir akımdır.
Mannierism denilen sanat akımı oluşum itibarı ile her ne kadar dar bir çerçeveye sığdırılıyorsa da geniş bir kültür yelpazesinin ürünüdür. 1520-1590 arasındaki süreç olarak kabul edilir. Bu akımın adlandırılması ve kabulü Sanat Tarihi dünyasında tartışma konusu olmuştur. Anglosakson ve Alman sanat tarihçiler bu akımın belirgin ve var olduğunu kabul etmişlerdir. Mannierism'i en çok ve en iyi biçimde tanıtan olay, 1956'da açılan Avrupa'da Maniyerizm'in zaferi adlı sergidir. Michelangelo'nun son sanat dönemleriyle başlayan Maniyerizm, El Greco'nun ölümüyle sona erer. Maniyerizm sözcüğü, İtalyanca maniera (tarz) dan türetilmiştir. Bu kelimeyi ilk kez De Vita'sında Vasari kullanmıştır. Kendisi de Maniyerist üslupta çalışmış bir ressamdır. Vasari, bu dönem sanatçılarının Yüksek Rönesans sanatçılarına öykündüklerini düşünüyor. Ama bu öykünme, bambaşka bir çizgiyi ve tarzı da beraberinde getirmiştir. Oranlarda Rönesans dengesi tamamen yitirilmiş, resim, şaşırtıcı etkiler ve görünümlerle dikkat çekici hale getirilmiştir.
Sanatçıları bu akıma yönelten olaylar:
1)Ustaların yüksek Rönesans sanatçılarına öykünmesi
2) Bu dönemdeki tarihsel olaylar
a) 1527'de Roma 'nın İspanyollarca kuşatılması
b) Almanya ve Kuzey Avrupa'da Reform hareketleri, İtalya 'da yoğun düşün çalkantıları.
c) Yoğun icatlar
d) Katolik inançlarının tekrar güçlendirilmeye çalışılması ve reform hareketlerine engel
olunmak istenmesi.
Her ne kadar Rönesans'a öykünme de görülse anti-klasik(Rönesans'ı reddeden) bir akımdır ve tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Daha çok saray çevresindeki sanatçıların uyguladığı üsluptur.
Fransız okulu çok uzun bir süre Maniyerizm'i bir akım olarak kabul etmemiştir. H.Wölfflin, Rönesans'tan direkt olarak Barok'a geçer ve dolayısıyla Maniyerizm'i reddeder. A. Chastel The Crisis of The Renessience adlı eserinde (1950) bu dönemi bir kriz dönemi olarak adlandırır. Ancak Chastel 1958'de yayınladığı (Friedelander Mannerism in İtalian Painting) adlı kitabında Maniyerizm'i kabul eder.
Maniyerizm , Rönesans'ın hümanizma anlayışından ayrılmamıştır. Resimde odak noktası yine insan figürüdür. Resimde en önemli unsurun insan figürü oluşu Rönesans geleneğinin devamıdır. Buna karşılık renk ve ışık gibi araçlarla, duygusal, şaşırtıcı, anlamı belirsiz ikonografyalı karışık kompozisyonlar, perspektifin önemini yitirmesi gibi Rönesans'a karşıt biçimler de Maniyerist resmin vazgeçilmez unsurlarıdır. Barok dönemine kadar devam eden maniyerizm bir geçiş dönemi olarakta ifade edilmektedir.
Maniyerist ressamlarda figürlerde görülen deformasyonun bilinçli bir yenilik arayışı olduğu söylenebilir. Michelangelo, Leonardo Da Vinci, Raphael ve Tiziano gibi üstadların resim sanatında mükemmelliğin doruğuna çıktıkları düşüncesi maniyerist ressamları yeni ve farklı figür denemelerine itmiştir. Maniyerizm akımında resim dışında heykel mimari ve fresk gibi çeşitli alanlarda örnekler verilmiştir. Mimaride İtalyan Fredico Zuccaro ve Andrea Palladio maniiyerist örneklerdir. 1520 yıllarında Rönesansın; Leonardo Da Vinci, Michelangelo, Raffaello ve Tiziano gibi sanatçılarının resim sanatında ulaşılabilecek en mükemmel seviyeye çıktıkları düşüncesi onları takip eden genç sanatçılarda ya onların tarzlarını taklit etmeye veya yeni arayışlara itti. Resimde ustaların klasik üslubu kilise duvarlarında kutsal resimlerin değişmez tarzı şeklinde yansıtılıyordu.
Mimaride Federico Zuccaro’nun(1543-1609) yüz biçimindeki penceresi yeni arayışların bir örneği. Yine mimar Andrea Palldio’nun (1518-1580)Vizcaya’ da yaptığı Villa Rotonda bir konak olmaktan ziyada Roma tapınaklarını andıran görüntüsü ile Klasik tarzı takip etmek mi yoksa bir yenilik arayışımı olduğu sorusunu akla getiriyor.
Floransalı heykeltraş ve kuyumcu Benvenuto Cellini (1500-1571) Fransa kralı için yaptığı tuzluk heykel grubunda çok ince işçilik ve yeni bir şeyler yapma eğilimi maniyerizmin tipik özelliklerindendir. Parmigiannino’nun (1503-1540) maniyerizm döneminin en ünlü örneği olan Uzun boyunlu Madonna tablosu dönemin bütün özelliklerini taşır. Resimde görülen desen deformasyonu ve Meryem’in boynunun bir kuğu gibi uzatılmış olması sanatçının Meryem'i daha zarif gösterme isteği olarak da görülebilir. Resmin bir tarafına yığılan melek figürleri ve diğer tarafta perspektif etkisi abartılmış ve küçücük görünen Peygamber figürü klasik denge anlayışının dışına çıktığını gösteriyor. Yeni ve farklı bir şeyler modern arayışların çekirdeği olarak düşünülebilir.
İtalyanların Giambologna dedikleri Flaman heykelci Giovanni Bologna (1529-1608) yaptığı Mercurius (Hermes) heykeli cansız maddenin ağırlığını ortadan kaldırarak havada uçuş duygusu yaratan yapısı ile şaşırtıcı bir eser oldu.
Yine bu dönemin en büyük ustalarından biri Venedik'te yaşayan Tintoretto adıyla bilinen Jacopo Robusti'dir. (1518-1594) O da Tiziano’nun Venediklilere göstermiş olduğu biçimde ve renkte sade güzellikten bıkmış ve resimlerini göze hoş gelmekten öte Kutsal kitapların öykülerini daha heyecan verici bir tarzda izleyicilere tasvir ettiği olayların heyecanını ve yoğun konusunu hissettirecek şekilde anlatmaya çalıştı. ’Aziz Markos’un cesedinin bulunuşu’ ve Aziz Giorgio’nun ejderle savaşı resimleri önemli eserleridir.
Maniyerist dönemin en ünlü ressamı şüphesiz El Greco’dur. Bu Yunan asıllı ,Girit doğumlu ressamın gerçek adı Domenikos Theotokopoulos dur.(1541-1614) İspanya’ya yerleşen sanatçı döneminde yaptığı resimleri ile sürrealizmi andıran uzamış figürleri ve doğa dışı renkleri, kutsal öyküleri heyecanlı tasvirleri modern gibi görülebilir. Döneminde çok sayıda sipariş alan ve pek çok yardımcı çalıştıran El Greco değeri günümüzde daha iyi anlaşılmış bir sanatçıdır.
Bu dönem sanatçıları şöyle sıralanabilir.
Giovanni Girolomo Savoldo 1480-1548 İtalyan ressam
Li Perdenone 1484-1539 İtalyan ressam.
Sebastiano Del Piombo 1485-1547 İtalyan Ressam
Domenico Beccafumi 1486-1551 İtalyan ressam
Jacopo Sansovino 1486-1570 İtalyan heykeltraş.
Correggio 1489-1534 İtalyan ressam
Baccio Bandinelli 1493-1560 İtalyan heykeltraş
Pontormo 1494-1556 İtalyan ressam
Rosso Fiorentino 1495-1540 İtalyan ressam
Diego de Sileo 1495-1563 İspanyol heykeltraş ve mimar
Giulio Romano 1488-1546 İtalyan ressam
Polidoro da Carravaggio 1500-1543 İtalyan ressam
Benvenito Cellini 1500-1571 İtalyan heykeltraş,kuyumcu
Niccolo Tribolo 1500-1550 İtalyan heykeltraş
Perino del Vaga 1501-1547 İtalyan ressam
Agnolo Bronzino 1503-1572 İtalyan ressam
Parmigiannino 1503-1540 İtalyan ressam
Francesco Pirimaticcio 1504-1570 İtalyan ressam ve heykeltraş
Juan de Juni 1507-1577 Fransız/İspanyol ressam
Andrea Palladio 1508-1580 İtalyan mimar
Danese Cattaneo 1509-1573 İtalyan heykelci
Daniele da Volterra 1509-1566 İtalyan ressam,heykeltraş
François Clouet 1510-1572 Fransız ressam
Jean Goujon 1510-1565 Fransız heykeltraş
Francesco Salviati 1510-1563 İtalyan ressam
Bartolommeo Ammanati 1511-1592 İtalyan ressam
Giorgio Vasari 1511-1574 İtalyan yazar ve ressam
Niccolo dell Abbate 1512-1571 İtalyan ressam
Tintoretto 1518-1594 İtalyan ressam
AntoineCaron 1520-1598 Fransız ressam
Luis de Morales 1520-1586 İspanyol ressam
Giovanni Battista Moroni 1520-1578 İtalyan ressam
Alessandro Vittoria 1525-1608 İtalyan heykeltraş
Luca Cambiaso 1527-1585 İtalyan ressam
Paolo Veronese 1528-1588 İtalyan ressam
Giambologna 1529-1608 Fransız/İtalyan ressam
Taddeo Zuccaro1529-1608 İtalyan ressam
Giuseppe Arcimboldo 1530-1593 İtalyan ressam
Germain Pilon 1530-1590 Fransız heykelci
Sofonisba Anguissolo 1532-1625 İtalyan ressam
Alessandro Allori 1535-1607 İtalyan ressam
Federico Borocci 1535-1612 İtalyan ressam
Lucia Barocci 1535-1612 İtalyan ressam
Hubert Gerhard 1540-1620 Alman heykeltraş
El Greco 1541-1614 Yunan/İspanyol ressam
Federico Zuccaro1542-1609 İtalyan ressam
Bartholomeus Spranger 1546-1611 Flaman ressam
Palma Giovane 1548-1628 İtalyan ressam
Hans von Aachen 1552-1615 Alman ressam
Leandro Bassano 1557-1622 İtalyan ressam
Adrıaen De Vires 1560-1626 Alman heykelci
Pietro Bernini 1562-1629 İtalyan Heykelci
Giuseppe Cesari 1568-1640 İtalyan ressam
Stefano Maderno 1576-1636 İtalyan ressam
Filippo Parodi 1630-1702 İtalyan heykeltraş
Camillo Rusconi 1658-1728 İtalyan heykeltraş.
Kaynaklar:
-Gombrich. E. H. Sanatın Öyküsü,Çev. Erol Er duran ve Ömer Er duran,Remzi Kitabevi,1999,Honkong.s:361-385.
-Meydan Larousse Ansiklopedisi ,c:13,s:119.
-Tansuğ,Sezer,Resim Sanatının Tarihi,Remzi kitabevi,1992,İstanbul,s:178,260.
-www.Encarta anciklopedia.com
-www.artgaleria.com
-www.catmarindex.com
