SANAT KURAMLARI
RASİM SOYLU
Bir sanat eseri incelenirken, bu ister resim,heykel ve mimari gibi plastik sanat dallarında olsun, isterse roman, şiir ve deneme gibi edebi sanatlarda, hatta tiyatro, sinema, moda tasarım vs gibi herhangi bir sanat dalında olsun sanat eseri analizi veya eleştirisi yapılırken genel olarak iki maddede incelenir.
Birisi konu, içerik, üslup gibi sanatın manevi yönü. Diğeri kompozisyon,armoni, uyum vs. gibi biçim yönüdür.Yani biz Michelangelo’nun, Ademin Yaratılışı’ resmini incelediğimizde öncelikle onu yaşadığı Rönesans dönemi içinde ele alır ve üslubunu eşsiz ustalığı ile birlikte değerlendiririz. Onu döneminin bütün özelliklerini taşıyan kuvvetli deseni ile hemen tanıyabiliriz
Konu bütün kutsal kitaplarda geçen ilk insanın yaratılışı olmakla birlikte eski Yunan mitolojilerinin Michelangelo üstündeki etkisi hemen gözümüze çarpar. Vatikan’daki Sistina şapelinin tavanına altı yıl gibi uzun ve zahmetli bir süre çalışarak yapılan ve kutsal kitaplarda geçen peygamber kıssalarını resimleyen Michelangelo bu resimde biçimsel, plastik ve görsel değerler açısından da sanatında zirvede olduğunu göstermiştir. Rönesans sanatında görülen altın oran,mükemmel denge,ölçü,oran-orantı,dengeli açık-koyu ve ışık gölge,hareket,ritm,renk armonileri ve kontrastlar vs. gibi bütün resim elemanlarını en uyumlu hali ile Michelangelo’da görebiliriz. Kısaca hem içerik, hem de biçim açısından sanat eseri analizine giriş yaptıktan sonra bir sanat eseri incelenirken bize kılavuzluk eden sanat kuramlarına gelelim.
Estetik ve sanat felsefesi kitaplarının hemen hepsinde genellikle dört sanat kuramından söz edilir. Bunlar:1-Yansıtma kuramı,(mimesis)2-Anlatımcılık kuramı(sanatçı merkezli kuram), 3-Duygusal etkileşim kuramı.(izleyici,okur veya sanat tüketicisi merkezli kuram),4-Biçimcilik kuramı(eser merkezli kuram) dır.
Yani bir sanat eserini inceler ve eleştirirken o sanat eserinin hangi konuyu ne şekilde yansıttığını yansıtma kuramı ile incelerken anlatımcılık kuramı ile sanatçının dünyasına dalıp onun duygu ve düşüncelerini nasıl ifade ettiğine bakarız.Duygusal etkileşim kuramı ile sanat eserine muhatap olan izleyici veya okurun bu eserden ne anladığını ve nasıl bir duygusal etki altında kaldığını inceleriz. Biçimcilik kuramı ile sanat eserinin biçimsel ve teknik özelliklerini inceler ve yorumlarız.
